کد مطلب:224587 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:234
مقدمه (2)
- كتاب «سرگذشت و شهادت امام رضا» چنانكه در مقدمه (1) اشاره شد. مقارن با تأسیس شركتی به نام «دفتر نشر فرهنگ اسلامی» تهیه و منتشر گردید (سال 1352 شمسی)
- از آن به بعد تجدید چاپهای مكرری از آن به عمل آمد ولی چون سالها است به علل و جهاتی (كه در فرصتی مناسب باید به آن پرداخت) وقفه ای در كار چاپ و نشر آنها حاصل شد، و در حال حاضر از آن كتابها چیزی در دسترس علاقمندان نمانده است اقدام به چاپ مجدد آن شد.
- با توجه به این كه جا داشت این كتاب (مانند هر كتاب دیگری كه تجدید چاپ می شود، بخصوص اگر در زمان حیات نویسنده اش باشد) همراه با تجدید نظری متناسب و لااقل در كنار مقدمه ای و با اضافات و تذكراتی تقدیم علاقمندان گردد، اما در حال و شرایط حاضر تنها با امید كه كار تجدید نظر و انضمام مقدمه ای در خور نیاز زمان و حاوی نكاتی تازه تر، در فرصتهای مناسب و شرایطی مساعدتر انجام گیرد و در فضایی بازتر از نظر امكان ارائه اندیشه ها، همراه، عرضه سلسله كتابهایی كه تحت عنوان «سرگذشتها و شهادتها» از گذشته و حال فراهم آمده (و تا كنون چند جلد از آن انتشار یافته) تقدیم دوستداران «رشد» و «تجهیز» این جامعه برای حركتی تكاملی بیشتر گردد و در راه ارزیابیهای مجدد از:
«عرضه شده های مسلم انگاشته» قدمهای موثر برداشته شود.
- و اینك اشاراتی زود گذر به چند نكته قابل توجه - به عنوان خالی نبودن عریضه كه علی الحساب در همین تجدید چاپ فعلی - به آن پرداخته شد.
الف: توجه به «... امام رضا، از دیدگاهها و گرایشها و زوایای مختلف:
1 - امام رضا، بخصوص در كشور ایران در میان هر طبقه و صنف و گروه فكری، به گونه ای در خور شعور و درك دینی و گرایشهای متناسب با جذبه های مادی و معنوی افراد و متصدیان تولیتها و مدیریتها و نیز اهل تحقیق و تاریخ، سالهای سال مورد توجه بوده و هست.
(و البته همیشه بوده و هستند كسانی كه علاقه شان به كسی یا چیزی دائر مدار بهره وری از نوع «مائده و سفره های گسترده» است. كه در این مورد نیز همگی كم یا بیش از میزان گستردگی دامنه «موقوفات در همه جا پراكنده» اطلاع دارند، و بسیاری نیز از این سفره بسیار گسترده منتفع بوده و هستند و...
2 - اما در كنار این گونه توجه ها و علاقه ها و مشاغل و حواشی مربوطه، توجه تیپ» محقق و مورخ آزاده» با سایر انواع علاقه ها تفاوتها دارد، آنهم تفاوتی اساسی.
3 - در همین مورد هم گاهی منظور از یك تحقیق و بررسی در زمینه شرح احوال، بررسی چند و چون جریاناتی است كه در گذشته اتفاق افتاده وتنها جنبه گزارشی آن، منتها در محیطی بر كنار از تملقها و تحریفاتی كه معمولا در تاریخ نویسیها به نفع اجیركنندگان مورخان و
بدست مورخین اجیر شده صورت گرفته است.
4 - گاهی نیز در كنار بررسی جریانات تاریخی و دور از تحریفات و اغراض خاص حاكم بر زمان، منظور از نوشته ای تاریخی یك سلسله نتیجه گیریهای عبرت آموز برای حال و آینده است، تا دامهای معمولا در نظر گرفته شده برای فریبكاریها در طول تاریخ بشر با قالبهایی نو و آرایش یافته، تجدید و تكرار نشود و یا كمتر و محدودتر در آینده واقع شود. و بشود آگاهیهای اجتماعی بالاتر رود، آگاهیهایی كه رهگشای قسمتی از مشكلات زندگی و انسانها از نظر اعتقادی و رفتاری گردد.
- چنانكه در مورد بعضی از مباحث مذهبی نیز مانند «نماز یا حج» گاهی به بیان «شكل» و فرمول لفظی و عملی و آداب و مقدمات و مقارنات آن پرداخته می شود، و زمانی نیز «محتوا» و معانی و اسرار اقوال و اعمال انجام شده مورد توجه و دقت قرار می گیرد و از جمله بررسی اعمال و رفتار خانوادگی و اجتماعی و سیاسی اقتصادی فردی یا گروهی نمازگزاران و حج كردگان و مثلا توضیح اینكه، «ان الصلاه تنهی عن الفحشاء و المنكر...» و یا «فویل للمصلین الذین هم عن صلاتهم ساهون الذین هم یراؤون و یمنعون الماعون... و نظایر آنها.
كه در نوشته حاضر سعی شده است ضمن رعایت اختصار به هر دو جنبه ی در كنار هم پرداخته شود.
ب: داستان این كتاب و مسئله اجازه نشر آن در نظام گذشته (سال 1352)
بد نیست این نكته نیز به اطلاع علاقمندان برسد مه در اولین چاپ این كتاب (1352) تا مدتی اجازه نشر آن را به تاخیر انداختند (و
می دانیم كه آن روزها مقرراتی برای كسب اجازه!! در مورد بعضی از كتب و نشریات وجود داشت، كه وقت گیر و احیانا فرساینده بود) كه همیشه آرزوی دارندگان قلم و اندیشه، برطرف شدن مشكلاتی از این نوع بود كه در راه نشر مطالب دانستنی و بیدار كننده وجود داشت، و نیز آمدن روز و روزگاری كه مسئله آزادی قلم و بیان و ارائه مطالب و البته متكی به دلیل و برهان و مربوط به خیر و صلاح عموم مردم جامعه، دیگر و برای همیشه حل شود، كه این مشكل و مشكلاتی از این قبیل از جمله خواسته های اصیل مردم ایران در اعتراض به نظام گذشته بود.
به هر حال شاید برای شما خواننده این كتاب جالب باشد بدانید كه از جمله اشكالات و اعتراضات و شاید عمده اشكالی كه متصدیان مربوطه - به اقتضای شغلشان كه مراقبت در حفظ یك بعدی آراء و اندیشه های عرضه شده بود - از مطالب این كتاب به نظرشان رسیده و تا مدتی اجازه نشر را به تعویق انداختند، این بود كه می گفتند در صفحه 86 «مطلبی عنوان شده است كه نیشگونه و اعتراضی است به هیئت حاكمه روز!» می گفتند از عبارت نقل شده ممكن است خواننده این طور برداشت كند كه قبول هر نوع مأموریت و همكاری با حكومت از دید نویسنده ی كتاب و از نظر شرعی نامشروع و حرام است.
آنجا كه امام رضا به یكی از 2 نفر كه از راه دور به ملاقاتش رفته بودند (كه هر 2 نفر هم به ظاهر نمازگزار بودند و حكومت مأمون نیز مدعی اجرای اسلام بود و حتی خلفای روز لقب امیرالمؤمنین را یدك می كشیدند) گفت: «وجب علیك التقصیر لانك قصدتنی» و آنگاه با كمال صراحت و قاطعیت در شرایط آنچنانی رو به دیگری كرد كه «وجب علیك التمام لانك قصدت السلطان» با توجه به این كه یكی از
شرایط قصر در نماز مسافر این است كه هدف از مسافرت مشروع باشد نه حرام... باری،
نكته ای كه در خور توجه است این است كه «انسان عاقل، مسلمان و با فطانت و كیاست كه حتی مقید به رعایت برنامه های شرعی خویش هم هست، كه به دنبال كیفیت انجام نمازش در سفری كه كرده است می باشد، نباید از یك نكته ی اساسی غافل بماند كه خدمات و نیروهای مادی و معنوی او مآلا در خدمت چه كسانی و چه نوع اهدافی است؟ كه با توجه به جریاناتی كه در ضمن حكمرانی زمامداران آن روز اتفاق می افتاد و نمونه ای از آن جریانات را در صفحه 16 همین كتاب می یابید خواهیم دانست كه اشاره ی امام رضا در همین «عبارات به ظاهر ساده» كه به عنوان مسئله شرعی گفته می شود به چه نكته های دقیق و ظریفی برای آن زمان و همه دوره ها با توجه و شرایط و اوضاع و احوال متفاوت حال و آینده است. یعنی همان چیزی كه در مقدمه (1) نیز به آن اشاراتی رفت كه:
«كفاك خیانه ان تكون امینا للخائنین».
نكته هایی دیگر از قبیل آنچه امام رضا در توصیه و تاكید خود بر تكیه بر «استفاده از تنها نعمت بزرگ خدا به انسان - یعنی «عقل» در برابر عرضه ی مسائل گوناگون و همه اش به عنوان «اسلام» كه در جای خودش مسئله ای است قابل توجه و بررسی.
از جمله این كه وقتی ابن سكیت (كه از زمره ی بزرگان ناشناخته مانده و یا بهتر - مثل - بسیاری دیگر از بزرگان عقل و دین چه در گذشته تاریخ و چه در زمان خود ما - ناشناخته نگهداشته شده، است) كه از نزدیكان و اصحاب فكری امام رضا بوده است و بالاخره در اثر
استقلال فكری كه داشت و به علت بعضی بعضی تعصبات حاكم بر جو آن روز به طور مرموزی مسموم شد) - ضمن بیان دردهای اجتماعی و اعتقادی موجود كه دامنگیر جامعه اسلامی آن روزها بود، كه هم در اثر ارتباط برون مرزی مورد ارزیابی و داوریهای دقیقتری قرار می گرفت و هم در درون آلوده به انحرافات و تعصبات شده بود (كه از جهات شباهت آن دوره با بسیاری از دورانهاست)، آری امام در چنان شرایطی یعنی دوران حكومت مأمون عباسی كه روابط جهان اسلام با تمدنهای مختلف دیگر در حال تبادل و عرضه ی متقابل و از جهاتی بسیار شبیه به اوضاع و احوال امروزی بود در پاسخ ابن سكیت كه سؤال جدی خود را اینگونه مطرح كرد كه «فما الحجه علی الخلق الیوم؟»
یعنی امروز وسیله ای كه موجب رفع سرگردانی مردم در تشخیص اسلام و یافتن مطالب صحیح درباره ی آن شود كدام است؟
با صراحت و قاطعیت و به عنوان دستورالعمل همیشگی اهل اسلام فرمودند«العقل، یعرف به الصادق و الكاذب» [1] .
كه ابن سكیت هم در پاسخ گفت: و الله هو الجواب.
كه امید است درچاپ های بعدی به اینگونه مسائل و سایر مسائل ضروری بهتر و بیشتر و عمیق تر پرداخته شود.
و الله هو المستعان
حسبنا الله و نعم الوكیل نعم المولی و نعم النصیر
اول شهریور 1370
علی گل زاده غفوری
[ صفحه 3]
- از آن به بعد تجدید چاپهای مكرری از آن به عمل آمد ولی چون سالها است به علل و جهاتی (كه در فرصتی مناسب باید به آن پرداخت) وقفه ای در كار چاپ و نشر آنها حاصل شد، و در حال حاضر از آن كتابها چیزی در دسترس علاقمندان نمانده است اقدام به چاپ مجدد آن شد.
- با توجه به این كه جا داشت این كتاب (مانند هر كتاب دیگری كه تجدید چاپ می شود، بخصوص اگر در زمان حیات نویسنده اش باشد) همراه با تجدید نظری متناسب و لااقل در كنار مقدمه ای و با اضافات و تذكراتی تقدیم علاقمندان گردد، اما در حال و شرایط حاضر تنها با امید كه كار تجدید نظر و انضمام مقدمه ای در خور نیاز زمان و حاوی نكاتی تازه تر، در فرصتهای مناسب و شرایطی مساعدتر انجام گیرد و در فضایی بازتر از نظر امكان ارائه اندیشه ها، همراه، عرضه سلسله كتابهایی كه تحت عنوان «سرگذشتها و شهادتها» از گذشته و حال فراهم آمده (و تا كنون چند جلد از آن انتشار یافته) تقدیم دوستداران «رشد» و «تجهیز» این جامعه برای حركتی تكاملی بیشتر گردد و در راه ارزیابیهای مجدد از:
«عرضه شده های مسلم انگاشته» قدمهای موثر برداشته شود.
- و اینك اشاراتی زود گذر به چند نكته قابل توجه - به عنوان خالی نبودن عریضه كه علی الحساب در همین تجدید چاپ فعلی - به آن پرداخته شد.
الف: توجه به «... امام رضا، از دیدگاهها و گرایشها و زوایای مختلف:
1 - امام رضا، بخصوص در كشور ایران در میان هر طبقه و صنف و گروه فكری، به گونه ای در خور شعور و درك دینی و گرایشهای متناسب با جذبه های مادی و معنوی افراد و متصدیان تولیتها و مدیریتها و نیز اهل تحقیق و تاریخ، سالهای سال مورد توجه بوده و هست.
(و البته همیشه بوده و هستند كسانی كه علاقه شان به كسی یا چیزی دائر مدار بهره وری از نوع «مائده و سفره های گسترده» است. كه در این مورد نیز همگی كم یا بیش از میزان گستردگی دامنه «موقوفات در همه جا پراكنده» اطلاع دارند، و بسیاری نیز از این سفره بسیار گسترده منتفع بوده و هستند و...
2 - اما در كنار این گونه توجه ها و علاقه ها و مشاغل و حواشی مربوطه، توجه تیپ» محقق و مورخ آزاده» با سایر انواع علاقه ها تفاوتها دارد، آنهم تفاوتی اساسی.
3 - در همین مورد هم گاهی منظور از یك تحقیق و بررسی در زمینه شرح احوال، بررسی چند و چون جریاناتی است كه در گذشته اتفاق افتاده وتنها جنبه گزارشی آن، منتها در محیطی بر كنار از تملقها و تحریفاتی كه معمولا در تاریخ نویسیها به نفع اجیركنندگان مورخان و
بدست مورخین اجیر شده صورت گرفته است.
4 - گاهی نیز در كنار بررسی جریانات تاریخی و دور از تحریفات و اغراض خاص حاكم بر زمان، منظور از نوشته ای تاریخی یك سلسله نتیجه گیریهای عبرت آموز برای حال و آینده است، تا دامهای معمولا در نظر گرفته شده برای فریبكاریها در طول تاریخ بشر با قالبهایی نو و آرایش یافته، تجدید و تكرار نشود و یا كمتر و محدودتر در آینده واقع شود. و بشود آگاهیهای اجتماعی بالاتر رود، آگاهیهایی كه رهگشای قسمتی از مشكلات زندگی و انسانها از نظر اعتقادی و رفتاری گردد.
- چنانكه در مورد بعضی از مباحث مذهبی نیز مانند «نماز یا حج» گاهی به بیان «شكل» و فرمول لفظی و عملی و آداب و مقدمات و مقارنات آن پرداخته می شود، و زمانی نیز «محتوا» و معانی و اسرار اقوال و اعمال انجام شده مورد توجه و دقت قرار می گیرد و از جمله بررسی اعمال و رفتار خانوادگی و اجتماعی و سیاسی اقتصادی فردی یا گروهی نمازگزاران و حج كردگان و مثلا توضیح اینكه، «ان الصلاه تنهی عن الفحشاء و المنكر...» و یا «فویل للمصلین الذین هم عن صلاتهم ساهون الذین هم یراؤون و یمنعون الماعون... و نظایر آنها.
كه در نوشته حاضر سعی شده است ضمن رعایت اختصار به هر دو جنبه ی در كنار هم پرداخته شود.
ب: داستان این كتاب و مسئله اجازه نشر آن در نظام گذشته (سال 1352)
بد نیست این نكته نیز به اطلاع علاقمندان برسد مه در اولین چاپ این كتاب (1352) تا مدتی اجازه نشر آن را به تاخیر انداختند (و
می دانیم كه آن روزها مقرراتی برای كسب اجازه!! در مورد بعضی از كتب و نشریات وجود داشت، كه وقت گیر و احیانا فرساینده بود) كه همیشه آرزوی دارندگان قلم و اندیشه، برطرف شدن مشكلاتی از این نوع بود كه در راه نشر مطالب دانستنی و بیدار كننده وجود داشت، و نیز آمدن روز و روزگاری كه مسئله آزادی قلم و بیان و ارائه مطالب و البته متكی به دلیل و برهان و مربوط به خیر و صلاح عموم مردم جامعه، دیگر و برای همیشه حل شود، كه این مشكل و مشكلاتی از این قبیل از جمله خواسته های اصیل مردم ایران در اعتراض به نظام گذشته بود.
به هر حال شاید برای شما خواننده این كتاب جالب باشد بدانید كه از جمله اشكالات و اعتراضات و شاید عمده اشكالی كه متصدیان مربوطه - به اقتضای شغلشان كه مراقبت در حفظ یك بعدی آراء و اندیشه های عرضه شده بود - از مطالب این كتاب به نظرشان رسیده و تا مدتی اجازه نشر را به تعویق انداختند، این بود كه می گفتند در صفحه 86 «مطلبی عنوان شده است كه نیشگونه و اعتراضی است به هیئت حاكمه روز!» می گفتند از عبارت نقل شده ممكن است خواننده این طور برداشت كند كه قبول هر نوع مأموریت و همكاری با حكومت از دید نویسنده ی كتاب و از نظر شرعی نامشروع و حرام است.
آنجا كه امام رضا به یكی از 2 نفر كه از راه دور به ملاقاتش رفته بودند (كه هر 2 نفر هم به ظاهر نمازگزار بودند و حكومت مأمون نیز مدعی اجرای اسلام بود و حتی خلفای روز لقب امیرالمؤمنین را یدك می كشیدند) گفت: «وجب علیك التقصیر لانك قصدتنی» و آنگاه با كمال صراحت و قاطعیت در شرایط آنچنانی رو به دیگری كرد كه «وجب علیك التمام لانك قصدت السلطان» با توجه به این كه یكی از
شرایط قصر در نماز مسافر این است كه هدف از مسافرت مشروع باشد نه حرام... باری،
نكته ای كه در خور توجه است این است كه «انسان عاقل، مسلمان و با فطانت و كیاست كه حتی مقید به رعایت برنامه های شرعی خویش هم هست، كه به دنبال كیفیت انجام نمازش در سفری كه كرده است می باشد، نباید از یك نكته ی اساسی غافل بماند كه خدمات و نیروهای مادی و معنوی او مآلا در خدمت چه كسانی و چه نوع اهدافی است؟ كه با توجه به جریاناتی كه در ضمن حكمرانی زمامداران آن روز اتفاق می افتاد و نمونه ای از آن جریانات را در صفحه 16 همین كتاب می یابید خواهیم دانست كه اشاره ی امام رضا در همین «عبارات به ظاهر ساده» كه به عنوان مسئله شرعی گفته می شود به چه نكته های دقیق و ظریفی برای آن زمان و همه دوره ها با توجه و شرایط و اوضاع و احوال متفاوت حال و آینده است. یعنی همان چیزی كه در مقدمه (1) نیز به آن اشاراتی رفت كه:
«كفاك خیانه ان تكون امینا للخائنین».
نكته هایی دیگر از قبیل آنچه امام رضا در توصیه و تاكید خود بر تكیه بر «استفاده از تنها نعمت بزرگ خدا به انسان - یعنی «عقل» در برابر عرضه ی مسائل گوناگون و همه اش به عنوان «اسلام» كه در جای خودش مسئله ای است قابل توجه و بررسی.
از جمله این كه وقتی ابن سكیت (كه از زمره ی بزرگان ناشناخته مانده و یا بهتر - مثل - بسیاری دیگر از بزرگان عقل و دین چه در گذشته تاریخ و چه در زمان خود ما - ناشناخته نگهداشته شده، است) كه از نزدیكان و اصحاب فكری امام رضا بوده است و بالاخره در اثر
استقلال فكری كه داشت و به علت بعضی بعضی تعصبات حاكم بر جو آن روز به طور مرموزی مسموم شد) - ضمن بیان دردهای اجتماعی و اعتقادی موجود كه دامنگیر جامعه اسلامی آن روزها بود، كه هم در اثر ارتباط برون مرزی مورد ارزیابی و داوریهای دقیقتری قرار می گرفت و هم در درون آلوده به انحرافات و تعصبات شده بود (كه از جهات شباهت آن دوره با بسیاری از دورانهاست)، آری امام در چنان شرایطی یعنی دوران حكومت مأمون عباسی كه روابط جهان اسلام با تمدنهای مختلف دیگر در حال تبادل و عرضه ی متقابل و از جهاتی بسیار شبیه به اوضاع و احوال امروزی بود در پاسخ ابن سكیت كه سؤال جدی خود را اینگونه مطرح كرد كه «فما الحجه علی الخلق الیوم؟»
یعنی امروز وسیله ای كه موجب رفع سرگردانی مردم در تشخیص اسلام و یافتن مطالب صحیح درباره ی آن شود كدام است؟
با صراحت و قاطعیت و به عنوان دستورالعمل همیشگی اهل اسلام فرمودند«العقل، یعرف به الصادق و الكاذب» [1] .
كه ابن سكیت هم در پاسخ گفت: و الله هو الجواب.
كه امید است درچاپ های بعدی به اینگونه مسائل و سایر مسائل ضروری بهتر و بیشتر و عمیق تر پرداخته شود.
و الله هو المستعان
حسبنا الله و نعم الوكیل نعم المولی و نعم النصیر
اول شهریور 1370
علی گل زاده غفوری
[ صفحه 3]
[1] اصول كافي جلد اول صفحه 19.